Αναδημοσίευση από esos.gr
Πρόταση των φιλολόγων -διαχειριστών του "agathi.pbworks.com" Αγάθης Γεωργιάδου, Στάθη Λεουτσάκου, Ρούλας Μουντάνου, Γιάννη Πασσά, Παναγιώτη Τσουκαλά.
Ι. Τα προβλήματα
Το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας (της “Έκθεσης”) νοσεί. Τα συμπτώματα της αρρώστιας του  τα ζούμε όλο το χρόνο και τα διαπιστώνουμε σε κάθε εξέταση: τυποποίηση, ενοχοποίηση της εκφραστικότητας, περιστολή της δημιουργικότητας, νόθευση της σκέψης, ανασφάλεια για την επίδοση και δυσπιστία για την αξιολόγηση. Η εκπαιδευτική ρίζα αυτής της κατάστασης σχετίζεται με την εμπλοκή του μαθήματος στις πανελλαδικές εξετάσεις. Το εξεταστικό πρότυπο καταδυναστεύεται από την μακρόχρονη υπερίσχυση διδακτικών πρακτικών πέρα και πάνω από τα προγράμματα σπουδών και με τη σειρά του καταδυναστεύει την διδακτική πράξη στο σχολείο κι έξω από αυτό.
Τα κυριότερα προβλήματα που εντοπίζουμε στη διδασκαλία της Γλώσσας στο Λύκειο (κυρίως λόγω της σύνδεσής της με τον πανελλήνιο διαγωνισμό)  είναι τα εξής:
•    Υποκειμενικός τρόπος αξιολόγησης που δημιουργεί διαφωνίες και αντιδράσεις
•    Μηχανιστικός τρόπος διδασκαλίας μέσα από αποστήθιση ιδεών και καταλόγους (παρωχημένων) θεμάτων
•    Τυποποιημένες μορφοσυντακτικές ασκήσεις (λειτουργία της ενεργητικής – παθητικής σύνταξης, των ρηματικών προσώπων, της στίξης κ.ά.)
•    Διδασκαλία και έλεγχος του λεξιλογίου που δεν εντάσσονται σε πραγματικά κειμενικά περιβάλλοντα ( κυρίως συνώνυμα ή αντώνυμα)
•    «Επικοινωνιακό πλαίσιο» που και δεν συνηθίζεται στην καθημερινή και σύγχρονη επικοινωνία (π.χ. ομιλία σε συμμαθητές, δοκίμιο πειθούς κ.ά.) και του οποίου η αξιολόγηση βασίζεται σε τυπικά, μορφικά χαρακτηριστικά
•    Έλλειψη ουσιαστικής σύνδεσης του μαθήματος με τη ζωή και τις ανάγκες της.
Συνεπώς η εξυγίανση του μαθήματος απαιτεί  ταυτόχρονα: εφαρμογή του προγράμματος σπουδών του 2011 που παραμένει ανενεργό,  προσαρμογή του εξεταστικού κριτηρίου στις αρχές του και στην ουσία του και  αποτελεσματική οργάνωση  της βαθμολόγησης.  Μόνο έτσι θα απεμπλακεί το μάθημα από τον κλοιό των συνταγών “επιτυχίας” και από το μυστήριο που περιβάλλει την αξιολόγησή του.
Η πρόταση που ακολουθεί είναι καρπός συζητήσεων έξι τουλάχιστον χρόνων στο χώρο της διαδικτυακής μας κοινότητας (agathi.pbworks.com  ). Ενσωματώνει τις γνώσεις, τις  εμπειρίες και τις ελπίδες πολύ περισσότερων ανθρώπων από όλη την Ελλάδα,  που διδάσκουν το μάθημα,  συντονίζουν τη βαθμολόγηση ή βαθμολογούν οι ίδιοι, και βλέπουν ανήσυχοι ότι όσο περνούν τα χρόνια τα συμπτώματα επιμένουν, κι ας μην φαίνονται τόσο πολύ, αφού είναι μικρό το μικρό ποσοστό των μαθητών (των ημερήσιων ΓΕΛ) που βαθμολογούνται κάτω από τη βάση.
Γιατί η πραγματική αποτυχία δεν φαίνεται στον τελικό βαθμό αλλά στην ποιότητα αυτών που διαβάζουν και βαθμολογούν με συγκατάβαση.
ΙΙ. Προτάσεις για τη διδασκαλία του μαθήματος και την αξιολόγησή του
Οι προτάσεις μας στοχεύουν ευρύτερα στη βελτίωση της ποιότητας της διδασκαλίας και της βαθμολόγησης και επιμερίζονται σε δύο άξονες: α) στη σταδιακή γενίκευση του Προγράμματος Σπουδών για τη Γλώσσα του 2011, που «ισχύει» μόνο στην Α΄ Λυκείου, αλλά ποτέ δεν έχει εφαρμοστεί ουσιαστικά ούτε εκεί, β) στην αλλαγή του τρόπου με τον οποίο οργανώνεται η βαθμολόγηση των πανελλαδικών εξετάσεων.
ΑΞΟΝΑΣ ΠΡΩΤΟΣ: Σταδιακή εφαρμογή του ΠΣ του 2011 για την Α΄ Λυκείου
Πιο συγκεκριμένα, ως προς τον πρώτο άξονα που κινείται στη φιλοσοφία του Π.Σ. του 2011, προτείνουμε:
•    Αλλαγή στην θεματική ύλη του μαθήματος: δεν είναι σωστό να περιορίζεται σε συγκεκριμένους και μη ανανεούμενους θεματικούς κύκλους  που  οδηγούν στην τυποποίηση της σκέψης  των μαθητών και στην εκμάθηση τετριμμένων ιδεών, ύστερα μάλιστα από τη μακρόχρονη χρήση τους για την προετοιμασία των υποψηφίων. Θεωρούμε ότι τα θέματα που τίθενται για διερεύνηση από τους μαθητές θα πρέπει να συνδέονται με την επικαιρότητα, την καθημερινότητα, τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα τους. Να εντάσσονται σε ευρύτερες ενότητες που θα λειτουργούν ως «γεννήτριες» θεμάτων που με την μορφή τους (όπως θα αναλυθεί παρακάτω) δεν θα αφήνουν περιθώρια για τυποποίηση. Τέτοιου είδους ενότητες θα μπορούσαν να είναι: Σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα, Προβληματισμοί για τον Άνθρωπο και τη σχέση του με το κοινωνικό και φυσικό του περιβάλλον κ.ά.
•    Λειτουργική χρήση (και όχι προσχηματική) του επικοινωνιακού πλαισίου με βάση μια συγγραφική ιδιότητα (π.χ. μέλος μια ομάδας/ ανθρωπιστικής οργάνωσης, ενός σωματείου εργαζομένων, ένας καταναλωτής κ.ά.), έναν σκοπό (π.χ. διαμαρτυρία, ευαισθητοποίηση κ.ά.), ένα είδος κειμένου (π.χ. ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επιστολή ή πολυτροπικό κείμενο) και έναν αποδέκτη (π.χ. έναν φορέα, μια άλλη ομάδα κ.ά.). Πρέπει απαραιτήτως να τεθούν και να αξιολογούνται με κοινό τρόπο κριτήρια του επικοινωνιακού πλαισίου που θα καθορίζουν την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα του παραχθέντος κειμένου, με τρόπο που να συνδυάζεται η γλωσσοκεντρική με την κοινωνιοκεντρική προσέγγιση της γλώσσας (όπως ορίζεται και στο Πρόγραμμα Σπουδών του 2011 ηια την Α΄ Λυκείου).
Τα κριτήρια αυτά θα προσαρμόζονται στις απαιτήσεις της επικοινωνιακής περίστασης και δεν θα λειτουργούν με τυποποιημένο τρόπο δίνοντας έμφαση μόνο στα τυπικά δομικά χαρακτηριστικά του τύπου του κειμένου (π.χ. τίτλος, προσφώνηση, επιφώνηση, πρώτο ή τρίτο ρηματικό πρόσωπο κ.ά.)
•    Σύνδεση της κατανόησης των κειμένων με την παραγωγή λόγου. Τα κείμενα είναι αναγκαίο να είναι αρκετά (όπως προσδιορίζεται και στο Πρόγραμμα Σπουδών για την Α΄ Λυκείου), να διαλέγονται μεταξύ τους και να αξιοποιούνται οι πληροφορίες τους στην παραγωγή λόγου. Ένα μέρος της αξιολόγησης του περιεχομένου της παραγωγής λόγου είναι αναγκαίο να προκύπτει από την εύστοχη κατανόηση των πληροφοριών των κειμένων και ένα άλλο από τη δημιουργική και κριτική σκέψη που να εκφράζει την προσωπική στάση του μαθητή σε ένα θέμα/πρόβλημα.
•    Προσφορά ποικιλίας πολυτροπικών κειμένων και αναζήτηση α) της σχέσης ανάμεσα στους διαφόρους σημειωτικούς τρόπους (π.χ. εικόνα, γραπτό κείμενο κ.ά.) και β) της λειτουργίας τους. Τα κείμενα αυτά θεωρούμε απαραίτητο να ανανεώνονται συνεχώς με βάση την επικαιρότητα, τα ενδιαφέροντα και τις ιδιαιτερότητες των μαθητών, ώστε να έχουν νόημα γι’ αυτούς και να επιτρέπουν την καταγραφή μιας τεκμηριωμένης προσωπικής στάσης.
•    Συστηματική διδασκαλία στο Λύκειο της επιχειρηματολογίας, ατομικά ή ομαδικά, μέσα από την ανάλυση της υπερδομής τους, τα διαφορετικά επιχειρηματολογικά σχήματα (π.χ. ορισμού, σύγκρισης, μαρτυρίας κ.ά.), μοντέλα επιχειρηματολογίας, μορφές καθοδήγησης (π.χ. διαγράμματα, δραματοποίηση, αγώνες λόγου, πλαισίων γραφής κ.ά.) και μοντέλων (π.χ. μοντέλο του Toulmin, το τριγωνικό μοντέλο, το μοντέλο της διαλεκτικής σύνθεσης κ.ά.).
Ως προς την αξιολόγηση προτείνουμε:
Μια τελική αξιολόγηση θα μπορούσε να βασίζεται σε ποικιλία κειμένων που να αξιοποιούν διαφόρους σημειωτικούς τρόπους (πολυτροπικά κείμενα) και σχετίζονται με την επικαιρότητα.
Στα κείμενα αυτά θα μπορούσαν να τίθενται:
α) Ασκήσεις κατανόησης των ιδεών, επιχειρημάτων και του ύφους των κειμένων, του σκοπού των συγγραφέων, των προθέσεων τους σε σχέση με τους αποδέκτες τους κ.ά. που να επαληθεύονται με αντικειμενικό τρόπο από τα κείμενα. Ενδεχομένως προς την κατεύθυνση του ελέγχου της κατανόησης των κειμένων, θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και η άσκηση της περίληψης.
β) Ασκήσεις για τη χρήση της γλώσσας στα κείμενα αυτά ή ασκήσεις  μετασχηματισμού.
Παραδείγματα
Να είναι σε θέση οι μαθητές:
•    Να προσδιορίζουν τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα σε διαφορετικούς σημειωτικούς τρόπους.
•    Να επιχειρούν να μετασχηματίζουν έναν διάλογο, ώστε οι διαλεγόμενοι να εκφράζονται μεταξύ τους με μεγαλύτερο βαθμό ευγένειας ή μετριοπάθειας/βεβαιότητας.
•    Να προσπαθούν να κάνουν μια ιδέα των κειμένων πιο πειστική μέσα από την οργάνωση των επιχειρημάτων ή των αποδείξεων που διαθέτουν,
•    Να μετατρέπουν το λεξιλόγιο ενός αποσπάσματος σε λιγότερο ή περισσότερο άμεσο και καθημερινό, κλπ.
γ) Ασκήσεις δημιουργικής και κριτικής σκέψης ή τεκμηριωμένης προσωπικής στάσης, οι οποίες να εδράζονται στα δοθέντα κείμενα, από τα οποία οι μαθητές θα αντλούν πληροφοριακό υλικό, θα το συνδυάζουν με δικές τους (πρωτότυπες) σκέψεις, θα αξιολογούν τις σκέψεις των συγγραφέων, θα επιχειρούν να επιλύσουν με αληθοφανή και τεκμηριωμένο τρόπο ένα πρόβλημα κ.ά.
Παραδείγματα
Να είναι σε θέση οι μαθητές:
•    Να καταγράψουν και να τεκμηριώσουν με ένα ή δύο επιχειρήματα τη δική τους στάση απέναντι σε ένα πρόβλημα/θέμα που θέτουν τα κείμενα.
•    Να διατυπώσουν έναν τρόπο επίλυσης του προβλήματος που, κατά την γνώμη τους, θα ήταν εφικτό να εφαρμοστεί στην ελληνική πραγματικότητα και να πείσουν για την εφαρμοσιμότητά του.
•    Να καθορίσουν με δικά τους κριτήρια ποιο κείμενο θεωρούν πιο πειστικό.
•    Να ανασκευάζουν ένα(ν) αδύναμο, κατά τη γνώμη τους, συλλογισμό (επιχείρημα) των κειμένων ώστε να γίνει πιο πειστικό.
•    Να επιλέξουν μια πιθανή διαδρομή ανάγνωσης σε μια ιστοσελίδα, η οποία να βασίζεται στα ενδιαφέροντά τους ως αναγνώστες, στο σκοπό της ανάγνωσης κ.ά.
Η πρώτη κατηγορία θεμάτων προτείνουμε να καλύπτει 40 μονάδες, η δεύτερη 20 μονάδες και η τρίτη 40 μονάδες. Θεωρούμε ότι και με την αλλαγή στη μοριοδότηση θα περιοριστεί η υποκειμενικότητα της βαθμολόγησης, χωρίς ωστόσο να εξαλειφθεί στο μάθημα της Ν. Γλώσσας ο δεύτερος σημαντικός πυλώνας της, πέρα από τη γλωσσική χρήση και κατανόηση του λόγου, που είναι η δημιουργική και κριτική σκέψη του μαθητή – μέλλοντα πολίτη.
Η πρόταση αυτή βασίζεται, όπως είπαμε, στη φιλοσοφία του Προγράμματος Σπουδών του 2011 , το οποίο ουσιαστικά  όχι μόνο δεν έχει εφαρμοστεί πλήρως, έξι χρόνια μετά τη θεσμοθέτησή του, αλλά έχει ενσωματωθεί στρεβλά στην παγιωμένη διδακτική νόρμα. Κρίνουμε ότι η εφαρμογή του πρέπει να είναι σταδιακή ώστε να περιλάβει α) την πειραματική φάση , β) την αξιολόγηση και ανατροφοδότηση και γ) την ικανοποίηση σε κάποιο βαθμό των προϋποθέσεων που θα εγγυούνταν τη γενίκευσή του. Ωστόσο, ακόμη και με τα ήδη υπάρχοντα μέσα μπορούμε να αλλάξουμε τη νοοτροπία της αξιολόγησης ώστε να προσανατολίσουμε τους εκπαιδευτικούς και τους  μαθητές σε νέα πρότυπα γλωσσικής παιδείας.
Προϋποθέσεις εφαρμογής του Προγράμματος Σπουδών του 2011
•    Αύξηση του χρόνου διδασκαλίας της Νεοελληνικής Γλώσσας (όπως περιγράφεται παραπάνω) από 2 σε 4 ώρες εβδομαδιαίως.
•    Διδακτικό υλικό σε ιστοσελίδα του ΙΕΠ που να εμπλουτίζεται συνεχώς από εκπαιδευτικούς μετά από την αξιολόγησή του από μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων. Η Πολύτροπη Γλώσσα είναι μια ψηφιακή πρωτοβουλία που προσααντολίζεται προς την επιθυμητή κατεύθυνση (http://politropi.greek-language.gr/ )
•    Ψηφιακό αποθετήριο πρότυπων εξεταστικών κριτηρίων.
•    Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών μέσα από την παρουσίαση ή τη δειγματική εφαρμογή συγκεκριμένων διδακτικών προτάσεων με παράλληλη αξιοποίηση θεωρητικών μοντέλων και άλλων βοηθητικών μέσων γραφής ή τεκμηρίωσης (π.χ. φύλλα παρατήρησης και ανάλυσης κειμένων, κάρτες σκέψης κ.ά.)
•    Δημιουργία εγχειριδίων για τη συστηματική διδασκαλία της γραμματικής, της σύνταξης, του λεξιλογίου και των κειμενικών ειδών/τύπων με βάση σύγχρονα μοντέλα συστημικής, λειτουργικής και επικοινωνιακής διδασκαλίας. Προτείνουμε να δοθεί έμφαση κυρίως σε χρηστικά επιχειρηματολογικά και πραγματολογικά/εκθετικά κείμενα μέσα από απτά παραδείγματα και πλούσιο υλικό για εξάσκηση των μαθητών, οι οποίοι να καθοδηγούνται σε κάποιον βαθμό με συγκεκριμένες φόρμες και οδηγίες για τη σημειωτική ανάλυση διαφορετικών ειδών λόγου, πέραν του έντυπου γραπτού λόγου (π.χ. προφορικό κείμενο, εικόνες, παρουσιάσεις, ιστοσελίδες κ.ά.).
ΑΞΟΝΑΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ: Η βαθμολόγηση
Η βελτίωση της ποιότητας βαθμολόγησης κατά τις πανελλαδικές εξετάσεις μπορεί να επιτευχθεί με τις παρακάτω οργανωτικές αλλαγές.
Α) Θεωρούμε απαραίτητη τη συστηματική  προετοιμασία των βαθμολογητών μέσα από τακτικές συναντήσεις (εργαστήρια βαθμολόγησης) με την αξιοποίηση αυθεντικών γραπτών των πανελλαδικών εξετάσεων . Είναι αναγκαίο οι βαθμολογητές να ενημερωθούν και να ασκηθούν στην αξιολόγηση των δεικτών ποιότητας του μαθητικού λόγου, με ιδιαίτερη έμφαση α) στην φυσικότητα της έκφρασης  και την καταλληλότητα του ύφους, β) στην αποτελεσματικότητα του κειμένου, η οποία συνδέεται με την πρωτοτυπία των ιδεών και τη στενή τους συνάφεια με το θέμα και γ) στην άρθρωση των ιδεών με τρόπο που να φανερώνει προσωπική δημιουργία και όχι φορμαλιστική αναπαραγωγή γνωστών παραγόντων και φορέων. Ακόμη κι αν σχηματιστεί σώμα προσοντούχων βαθμολογητών, μόνο με τακτικές πειραματικές βαθμολογήσεις και  επιμορφωτικές συναντήσεις  μπορεί να συντονιστούν στην εφαρμογή των κανόνων αξιολόγησης.
Β) Θεωρούμε απαραίτητη την έκδοση αναλυτικών οδηγιών βαθμολόγησης, οι οποίες  θα προκύπτουν από συνεννόηση της κεντρικής επιτροπής με τους συντονιστές των βαθμολογικών κέντρων ύστερα από μελέτη ικανού δείγματος γραπτών. Η διαμόρφωση μιας ψηφιακής πλατφόρμας επικοινωνίας των Βαθμολογικών Κέντρων κρίνουμε ότι είναι χρήσιμη για το σκοπό αυτόν.
Γ) Θεωρούμε απαραίτητη  και την  αξιολόγηση της βαθμολόγησης και των βαθμολογητών. Οι βαθμολογητές (και τα βαθμολογικά κέντρα συνολικά) πρέπει να μαθαίνουν έγκυρα και υπεύθυνα τις αποκλίσεις τους από τους συναδέλφους τους και να αναστοχάζονται πάνω σε αυτές. Το πιο σημαντικό όμως είναι να αξιοποιούνται οι παρατηρήσεις των διδασκόντων που εντοπίζουν αξιοπρόσεκτες αποκλίσεις και διαφορές στη βαθμολόγηση των μαθητών τους και μπορούν να προτείνουν – και αυτοί - τα γραπτά που θα συνιστούν το υλικό της πρακτικής προετοιμασίας των βαθμολογητών.
Δ) Θεωρούμε δικαιότερο  να αλλάξει ο τρόπος υπολογισμού του τελικού βαθμού στα εξεταστικά δοκίμια με τον Μ.Ο. όχι των δύο μεγαλύτερων βαθμολογιών αλλά των δύο πλησιέστερων (στις περιπτώσεις αναβαθμολόγησης).
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Καιρός είναι να γίνει μια συντονισμένη προσπάθεια από όλους μας ώστε να αλλάξουν οι παγιωμένες μέθοδοι διδασκαλίας που έχουν εδραιωθεί στη διδασκαλία της Γλώσσας, να αναπτυχθεί ένας ειλικρινής προβληματισμός για την ποιότητα της γλωσσικής διδασκαλίας που προσφέρεται σήμερα στο ελληνικό σχολείο και ενισχυθεί η αξιοπιστία της πανελλαδικής εξέτασης στη Νεοελληνική Γλώσσα, χωρίς να αλλοιωθεί η φυσιογνωμία του μαθήματος. Ο ρόλος του υπουργείου και του ΙΕΠ είναι βέβαια πρωταγωνιστικός όπως και των εκπαιδευτικών που καλούνται να προσφέρουν τον καλύτερο εαυτό τους απέναντι σε ένα ισχυρό κατεστημένο. Ο  ρόλος δεν των Σχολικών Συμβούλων προς αυτή την κατεύθυνση μπορεί να είναι καίριος, γιατί αποτελούν τον κρίκο που συνδέει την επιστημονική γνώση με την σχολική πραγματικότητα. Αρκεί να εμπνεύσουν τους μαχητές των τάξεων και να προσγειώσουν τους επιτελείς των στρατηγείων.
Αθήνα, 7 Ιουλίου 2017